اگر تنها یک گشت کوچک در محتوای فارسی فضای وب بزنید با سایتهای مختلفی آشنا خواهید شد که فعالیتشان تنها در بخش تجارت الکترونیک خلاصه میشود.
آنقدر سایتهای فروش اینترنتی در فضای مجازی کشور زیاد است که مشخص نیست کدام یک از دیگری برتر است یا به کدامیک میتوان بیشتر اعتماد کرد. اما سوالی که با دیدن این انبوه سایت به ذهن خطور میکند این است که چرا با افزایش حجم سایتهایی که در این زمینه فعالیت میکنند و دعوت کاربران به خرید اینترنتی، پیشرفتی در حوزه تجارت الکترونیکی کشور حاصل نشده است. اثبات این ادعا هم، جایگاه ایران در رتبهبندی جهانی در زمینه حجم تجارت الکترونیک است. جدیدترین آماری که جایگاه ایران در حوزه تجارت الکترونیک را مشخص میکند، اظهارات برخی مسئولان دولتی در ششمین همایش تجارت الکترونیک است. بر این اساس گفته شده که در سال ۲۰۱۰ میلادی ایران در تجارت الکترونیک در جایگاه ۱۰۲ قرار داشته که این جایگاه در حال حاضر به رتبه ۱۰۰ رسیده است. تجارت و روشهای کسبوکار یکی از مهمترین حوزههایی است که با بکارگیری فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطی و اینترنت به سرعت و به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. بسیاری از روشهای سنتی کسب درآمد متحول شده و روشها و ارزشهای جدید فراوانی نیز پا به عرصه وجود گذاشتند. مدل کسبوکار یک روش انجام کسبوکار است به نحوی که بهوسیله آن شرکت بتواند خود را حفظ کرده و بقای خود را تضمین و به عبارت دیگر تولید درآمد کند. در یک نگاه کلی میتوان گفت کسبوکار الکترونیک عبارت است از کاربردی کردن تمامی سیستمهای اطلاعاتی برای تقویت و کنترل فرآیندهای کسبوکار. امروزه این فرآیندها با استفاده از فناوریهای مبتنی بر وب توسعه مییابند. تنها حدود ۲۰سال از فراگیر شدن و کاربرد عمومی اینترنت گذشته است و میزان نفوذ این فناوری در همین مدت کوتاه به حدی است که نمیتوان زندگی امروز را بدون آن تصور کرد. فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات در حوزه تجارت، نهتنها امکانات و تسهیلات متعددی برای شرکتهای ارائهکننده محصولات و خدمات به شیوه سنتی مهیا کرده و باعث پیشرفت چشمگیر آنان شد بلکه موجب ایجاد بنگاههای جدیدی شد که تنها به ارائه خدمات و سرویسها روی شبکه اینترنت پرداخته یا بهطور موازی در هر دو حوزه سنتی و نوین مشغول به فعالیت شدند. با گسترش اینترنت، نیازهای جدید، منابع جدید، محصولات جدید، نگرشها و راههای جدید برای کسبوکار و همینطور ارزشهای جدید برای بنگاه و مشتری به وجود آمدند و مباحثی نظیر اقتصاد دیجیتالی مطرح شد که با نگرش کاهش قیمت محصول/ سرویس برای مصرفکننده تا نزدیک صفر و کسب درآمد از راههای دیگر وارد عرصه شدند. رتبه ایران در زمینه تجارت الکترونیکی در سالهای گذشته رتبه چندان جالبی نبوده اما در سال جاری میلادی اینگونه گفته میشود که در این بخش جزو ۱۰ کشور نخست آسیا و اقیانوسیه بهشمار میرویم. بنابر این گزارش، تا سال ۱۳۹۳ اینگونه عنوان میشد که ایران در فضای اقتصاد دیجیتالی از میان ۷۰ کشور رتبه ۶۹ را به خود اختصاص داده است؛ آماری که به گواهی آن میشد نتیجه گرفت برای کسبوکارهای مبتنی بر تجارت الکترونیکی اقدامی چندان جدی نشده است. اما در سالهای اخیر به دنبال صدور مجوز ارائه خدمات پهنای باند اینترنت موبایل یا همان ۳G و ۴G دسترسی شهروندان به اینترنت افزایشی قابل توجه یافته و بر همین اساس در حوزههای مختلف بهره بیشتری از این فضا گرفته میشود. بدین ترتیب در زمینه تجارت الکترونیک نیز شاهد افزایش بهرهگیری کاربران بودهایم به گونهای که براساس شاخص UNCTAD B۲C E-Commerce Index ۲۰۱۶میلادی که بهوسیله آنکتاد محاسبه میشود، جمهوری اسلامی ایران با رتبه ۷۷ در میان ۱۰ کشور برتر آسیا و اقیانوسیه قرار گرفته است.
ضریب نفوذ کاربران اینترنت
شاخص B۲C E-commerce Index ۲۰۱۶ که میزان آمادگی برای تجارت الکترونیکی در هر کشور را نشان میدهد، از ۴ نشانگر ضریب نفوذ کاربران اینترنت، تعداد سرویسدهندههای امن به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت، ضریب نفوذ کارت اعتباری و امتیاز قابلیت اطمینان خدمات پستی ترکیب شده است. در سال ۲۰۱۶، این شاخص برای ۱۳۷ کشور جهان که نماینده ۹۶درصد جمعیت جهان و ۹۹درصد (جیدیپی) جهان هستند، محاسبه شده است. براساس ردهبندی انجام شده بهوسیله آنکتاد، لوکزامبورگ در این شاخص رتبه نخست را داراست. در بین ۱۰ کشور نخست جهان نیز ۶ کشور اروپایی، ۳ کشور از منطقه آسیا-اقیانوسیه و یک کشور از امریکای شمالی قرار گرفته و در میان کشورهای درحال توسعه، ۳ کشور با درآمد بالا، یعنی کرهجنوبی، چین و سنگاپور پیشتاز هستند. ایران نیز با کسب امتیاز ۶/۴۲ رتبه ۷۷ را کسب کرده و در میان ۱۰ کشور برتر منطقه آسیا-اقیانوسیه قرار گرفته است. براساس اعلام سازمان فناوری اطلاعات، این شاخص، منعکسکننده گامهای دیگر در تراکنش B۲C است. برای پذیرش سفارشها بهصورت آنلاین، کسبوکار باید به شکلی در وب حضور داشته باشد. این فرآیند نیاز به دسترسی به اینترنت در سمت کاربران برای مشاهده محصولات و سفارش آنلاین کالاها یا خدمات دارد. روش پرداخت نیز باید بهصورت کارت اعتباری، پول الکترونیکی، انتقال پول یا پرداخت وجه نقد در هنگام تحویل کالا مشخص شود. درنهایت، اگر کالا دیجیتال باشد، به شکل آنلاین و برای کالاهای فیزیکی این کالاها در خانه یا محل کار مشتری یا در نقطه تحویل مشخص شده و تحویل میشود. اوایل سال ۱۳۹۳ و پیش از ارائه اینترنت پهن باند موبایل از سوی اپراتورهای غالب، براساس آمارهای جهانی و با توجه به حجم مبادلات تجارت الکترونیک، اینگونه اعلام شده بود که ایران در بخش تجارت الکترونیک در جایگاه صدم کشور قرار دارد. حجم مبادلات تجارت الکترونیک در سال ۲۰۱۱میلادی نیز ۱۰میلیارد دلار بوده که نسبت به کشورهای جنوب شرق آسیا و اروپا یک سوم و نسبت به کشور امریکا با حجم مبادلات تجارت الکترونیک ۱۳۶میلیارد دلار بیش از یک سیزدهم محاسبه میشده است.
رشد چشمگیر ایران در تجارت الکترونیک
بسیاری از مسئولان دولتی و خصوصی فعال در حوزه تجارت الکترونیک، اظهار میکنند که شاید ایران جایگاه مطلوبی در حوزه تجارت الکترونیک نداشته باشد اما با یک نگاه گذرا به میزان فعالیتهایی که کاربران از طریق اینترنت انجام میدهند یا رشد بانکداری الکترونیک، میتوان دریافت که کشور رشد خوبی در زمینه تجارت الکترونیک داشته است. عبدالکریم نعناکار، معاون پیشین مرکز تجارت الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره وضعیت کشور در حوزه تجارت الکترونیک میگوید: «اگر نگاه گذرا به رشد سایتهای فعال در زمینه خرید اینترنتی داشته باشید و همچنین رشد فعالیت بانکداری الکترونیک، متوجه خواهید شد که کشور در این زمینه قدمهای قابلتوجهی برداشته است» به باور وی شاید علت اصلی رشد نکردن و تاخیر در اجرای تجارت الکترونیک در کشور، به بیاعتمادی مدیران ارشد نسبت به تجارت الکترونیک بازگردد و اینکه آنها شناختی نسبت به این حوزه ندارند. نعناکار در ادامه با اشاره به فراهم بودن زیرساختهای تجارت الکترونیک در کشور میافزاید: «در حال حاضر بسیاری تاخیر در گسترش تجارت الکترونیک را به نبود امضای دیجیتال ارتباط میدهند و این درحالی است که از حدود یک سال پیش زیرساخت لازم برای ارائه امضای الکترونیک به کسبوکارهای مختلف فراهم شده است اما هیچ یک از فعالان به دلیل نداشتن آگاهی حاضر به استفاده از این امضا نیستند. »در همین زمینه احمد علمزاده، مدیرعامل مرکز ملی شمارهگذاری کالا و خدمات ایران، بزرگترین عامل تاخیر در گسترش تجارت الکترونیک در کشور را به نبود همگرایی و هماهنگی بین ذینفعان مختلف در بخش خصوصی و دولتی ارتباط میدهد و میگوید: شاید زیرساختهای انجام تجارت الکترونیک در کشور فوقالعاده نباشد اما میتوانم این اطمینان را بدهم که مسئولان مربوط تمام تلاش خود را برای پیادهسازی زیرساختهای مورد نیاز در حوزه تجارت الکترونیک انجام دادهاند اما بهدلیل انجام نشدن اطلاعرسانی و فرهنگسازی مناسب، بسیاری از این زیرساختها بدون استفاده مانده است. براساس آمارهای موسسه «این وست» حجم مبادلات تجارت الکترونیک در سطح جهان در سال ۲۰۱۳ میلادی بیش از ۶۸۰ میلیارد دلار بوده که سهم ایران از این درآمد کمتر از ۵/۱درصد بوده است. حال در این سالها به نظر میرسد حجم این مبادلات افزایشی قابل توجه داشته به گونهای که در آمارها نیز این رشد مشهود است البته اینکه رتبه۱۰ در آسیا و اقیانوسیه تا چه اندازه مناسب ارزیابی میشود نیز موضوعی است که جای بحث دارد.
نیازهای توسعه تجارت الکترونیک
محمد گرکانینژاد، رییس مرکز توسعه تجارت الکترونیک ایران در گفتوگو با صمت توسعهنیافتگی تجارتآنلاین در ایران را رد میکند و توضیح میدهد: آمار توسعه تجارت الکترونیک در مقیاس کلی کمی بیش از یک درصد است. امری که با توجه به وسعت کشور و گستردگی آن قابل پذیرش است. اما بدون شک توسعه کمی و کیفی کاربریهای تجارت آنلاین در ایران نیازمند توجه بیشتری است. وی تجارت الکترونیک در ایران را شامل دو بخش خردهفروشی و عمدهفروشی برمیشمارد و میگوید: ما در بخش خردهفروشی به آمارهای دقیق دسترسی نداریم اما در بخش عمدهفروشی میتوانیم به آمارهای ارائهشده از سوی شبکه شاپرک استناد کنیم. به گفته وی نگاهی گذرا به ارقام اعلام شده در شبکه شاپرک نشان میدهد در سال گذشته ۵۱هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۱۷میلیارد دلار خرید اینترنتی بهوسیله این شبکه انجام شده است. او اضافه میکند: درحالحاضر افزونبر ۱۲هزار و ۵۰۰ فروشگاه از وزارت صنعت، معدن و تجارت نماد اعتماد الکترونیک دریافت کردهاند. گرکانینژاد، همچنین یادآور میشود: برای توسعه تجارت الکترونیک در کشور در دو بخش تکنیکی و محتوایی زیرساختهایی فراهم شده، اما از همه ظرفیتهای بالقوه استفاده نشده است. گفتههای رییس مرکز توسعه تجارت الکترونیک ایران درحالی بیان میشود که به نظر میرسد، اقتصاد سنتی ایران با اقتصاد دانشبنیان در جدال است و نبود فرهنگ مناسب در این بخش بر مشکلات موجود افزوده است. از سوی دیگر متاسفانه در ایران نهتنها برای ایجاد بازارهای الکترونیک فرهنگسازی کافی نشده و به متقاضیان این حرفه مشوقی اعطا نشده، بلکه در سالهای گذشته نوعی بدبینی در جامعه ایجاد شده که آن هم از بدبینی خانواده ایرانی به پدیده اینترنت سرچشمه میگیرد.
ممنون اطلاعات خوبی بود